Những câu tục ngữ ca dao gắn liền với tuổi thơ và sự trưởng thành của mỗi người con đất Việt. Vậy ca dao là gì? Ý nghĩa của ca dao là gì? Chúng ta cùng tìm hiểu chi tiết hơn về thể loại văn học này qua bài viết dưới đây nhé!
Contents
Khái niệm ca dao là gì? Cho ví dụ
Định nghĩa ca dao dân ca là gì đã được giải thích rất rõ trong chương trình Ngữ Văn lớp 7 và lớp 10. Xét về mặt ngữ nghĩa, “ca” có nghĩa là ca hát, một bài hát có nhịp điệu, giai điệu; “dao” có nghĩa là một câu hát ngẫu hứng, ngắn và thường không có giai điệu linh hoạt.
Ca dao là những lời thơ dân gian trữ tình, được kết hợp với âm nhạc để diễn xướng. Không gian trong ca dao gắn liền với cuộc sống thường ngày và thế giới nội tâm của người lao động. Ví dụ lúc làm nông, người nông dân cũng ngân nga những câu hát dân gian để diễn tả sự cực nhọc. Hay khi dự báo thời tiết, họ cũng nghĩ ra câu ca dao để diễn tả.
Ca dao được xem là một dạng thơ ca Việt Nam. Đôi khi, chúng không có cấu trúc nhất định như thất ngôn bát cú đường luật hay thơ lục bát. Tuy nhiên, để cho dễ nhớ và dễ đọc thì cha ông ta thường dùng thể thơ lục bát.
Ví dụ về ca dao:
- Ca dao về quê hương, đất nước
Anh đi anh nhớ quê nhà,
Nhớ canh rau muống nhớ cà dầm tương.
- Ca dao về tình cảm gia đình
Công cha như núi Thái Sơn,
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.
Một lòng thờ mẹ kính cha,
Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con.
- Ca dao về kinh nghiệm lao động sản xuất
Cơn đằng Đông vừa trông vừa trông vừa chạy
Cơn đằng Nam vừa làm vừa chơi.
Cơn đằng Bắc, đổ thóc ra phơi
Cơn đằng Tây, mưa ngu bão ngáo.
- Ca dao về tình thầy trò
Cơm cha, áo mẹ, chữ thầy
Nghĩ sao cho bõ những ngày ước mong.
Ai là tác giả của ca dao?
Hầu hết những bài ca dao đều do người nông dân lao động sáng tạo và truyền miệng nhau. Bởi vậy, rất khó có thể xác định nguồn gốc cũng như tác giả của ca dao.
Ý nghĩa của ca dao là gì?
Mục đích sáng tác của ca dao là gì? Dưới đây là các ý nghĩa của câu ca dao:
Là phương tiện giải trí
Người dân lao động xưa phải làm việc rất vất vả và nặng nhọc. Họ không có phương tiện giải trí hay máy móc hiện đại để hỗ trợ cho công việc làm đồng như hiện nay. Bởi vậy, vào những lúc giải lao, họ cùng nhau cất lên những câu hát để giải trí, xua tan đi sự mệt nhọc.
Ngoài ra, những người dân lao động thuộc tầng lớp thấp nhất trong xã hội, họ phải hứng chịu bao sự bất công nhưng không biết than với ai. Khi ấy, ca dao tục ngữ trở công cụ để họ giãi bày tiếng lòng, than thân và tâm sự một cách thầm kín. Mặc dù hiện thực không thay đổi được nhưng ít nhất họ cảm thấy thoải mái về tinh thần, phấn chấn hơn để tiếp lao động.
Để lại bài học quý báu cho con cháu
Trải qua nhiều thế hệ, các câu ca dao tục ngữ Việt Nam nói chung đều giữ được sự mộc mạc, tinh thần lạc quan và nhiều bài học cuộc sống quý báu như:
- Dạy chúng ta phải biết yêu lao động, trân quý sức lao động và thành quả của con người.
- Truyền lại cho chúng ta nhiều kinh nghiệm trong hoạt động sản xuất, các nhìn nhận/ đánh giá thế giới xung quanh,…
- Ca dao tục ngữ dạy chúng ta phải biết yêu thương con người; luôn đoàn kết, không được ghen tuông hay tranh giành lẫn nhau.
- Dạy ta phải biết yêu quê hương, đất nước, luôn nhớ về cội nguồn và biết ơn những người đã hi sinh cho sự hòa bình này.
- Dạy chúng ta những bài học quý giá về nghị lực, sự vươn lên trong cuộc sống, cách đối nhân xử thế,…
Bài ca dao là gì? – Đặc điểm của ca dao
Về nội dung
Nội dung của những bài ca dao thường diễn tả đời sống tinh thần, tình cảm của con người trong các mối quan hệ như gia đình, đất nước, tình yêu đôi lứa,…. Một số bài ca dao còn phản ảnh lịch sử và phong tục tập quán truyền thống.
Chủ đề chính của ca dao là tiếng hát than thân, lời ca yêu thương nghĩa tình được cất lên từ những phận đời đầy xót xa, cay đắng nhưng thấm đượm ân tình của người Việt.
Về nghệ thuật
- Vì đối tượng sử dụng chủ yếu là nhân dân nên ca dao rất ngắn gọn, được viết bằng thể thơ lục bát hoặc lục bát biến thể, dễ ghi nhớ.
- Ngôn từ giản dị, gần gũi với lời ăn tiếng nói hàng ngày của người dân.
- Cách diễn đạt mang đậm sắc thái dân gian, giàu hình ảnh ẩn dụ và so sánh.
- Cấu trúc ca dao thường chia thành 3 loại: Ngẫu hứng không có chủ đề nhất định; lối diễn đối thoại và lối phô diễn về thiên nhiên.
- Ca dao có tính dị bản.
Câu ca dao là gì? – Có mấy loại?
Đồng dao
Có nguồn gốc từ những trò chơi, cuộc vui đùa của bọn trẻ ở quê. Đồng dao gắn liền với ký ức tuổi thơ của nhiều trẻ nhỏ Việt Nam.
Ví dụ:
Rồng rắn lên mây
Có cây xúc sắc
Có quả đồng hồ
Hỏi thăm thầy thuốc
Có nhà hay không?
Ca dao về lao động
Gắn liền với quá trình lao động sản xuất của người dân Việt Nam. Chúng được xem như phương tiện giải trí, giúp người nông dân xua tan đi sự mệt mỏi. Đồng thời, ca dao lao động còn tích lũy và đúc kết nhiều kinh nghiệm sống, làm việc của cha ông ta.
Ví dụ:
Người ta đi cấy lấy công,
Tôi đây đi cấy còn trông nhiều bề.
Trông trời, trông đất, trông mây,
Trông mưa, trông gió, trông ngày, trông đêm
Trông cho chân cứng, đá mềm,
Trời êm, bể lặng mới yên tấm lòng.
Xem thêm:
Ca dao hát ru
Cuộc sống ngày xưa vô cùng vất vả và khó khăn. Nhiều em đã chỉ mới lọt lòng được vài tháng đã phải theo mẹ lên nương, lên rẫy. Tay mẹ vẫn thoăn thoắt làm việc, miệng cất lên câu hát nhẹ nhàng để ru con ngủ. Đây chính là hoàn cảnh ra đời của những câu ca dao hát ru.
Ví dụ:
À ơi… Con cò mà đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao
À ơi. Ông ơi, ông vớt tôi nao
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng
À ơi. Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục, đau lòng cò con
Ca dao về các phong tục, lễ nghi truyền thống
Đây là những câu ca dao thể hiện hình thức sinh hoạt tôn giáo của người dân Việt. Chúng không chỉ giúp thế hệ sau ghi nhớ các phong tục truyền thống của cha ông mà còn thể hiện sự tự hào và tôn trọng tôn giáo của mình.
Ví dụ:
Ai về Phú Thọ cùng ta
Vui ngày giỗ tổ tháng ba mùng mười.
Dù ai đi ngược về xuôi,
Nhớ ngày giỗ tổ mùng mười tháng ba.
Ca dao trào phúng
Những câu ca dao dân ca trào phúng, bông đùa thể hiện tinh thần lạc quan, niềm tin vượt qua mọi khó khăn trong cuộc sống. Đồng thời cũng thể hiện thái độ châm biếm, trào phúng, lên án những tật xấu của con người.
Ví dụ:
Chú tôi hay tửu hay tăm
Hay uống chè đặc hay nằm ngủ trưa
Ban ngày thì muốn trời mưa
Ban đêm thì muốn cho thừa trống canh.
Ca dao trữ tình
Ca dao trữ tình là gì? Đây là loại ca dao dân ca thể hiện tình cảm, bộc lộ tâm trạng hay gửi gắm tâm sự của nhân vật. Nội dung của ca dao trữ tình rất đa dạng; có thể là tình yêu gia đình, tình yêu quê hương đất nước hoặc tình yêu đôi lứa.
Ví dụ:
Rủ nhau lên núi đốt than
Chồng mang đòn gánh vợ mang quang giành
Củi than nhem nhuốc với tình
Ghi lời vàng đá xin mình chớ quên.
Những câu ca dao tuy đơn giản, mộc mạc nhưng ẩn chứa nhiều ý nghĩa sâu xa và bài học quý giá. Mong rằng qua bài viết chia sẻ trên đây sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ khái niệm và ý nghĩa câu ca dao là gì.
Có thể bạn quan tâm: